Autorkami poniższego opisu są Anna Lohn i Róża Książek-Czerwińska z Muzeum UJ.
Grafiki wypukłe przygotował Lech Kolasiński, artysta-malarz. Dzięki adaptacjom graficznym osoby niewidome i słabowidzące mają możliwość zapoznania się z eksponatem poprzez dotyk.
ŚW. JAN NA WYSPIE PATMOS
Hiszpania, XVII w.,
Technika olejna, płótno
Wymiary: 127 x 91 cm
Zbiory Muzeum UJ Collegium Maius
Obraz Św. Jan na wyspie Patmos został namalowany w warsztacie Francisco de Zurbarana, uznawanego za jednego z najwybitniejszych artystów hiszpańskich. Dzieło powstało w XVII w. w technice olejnej na płótnie. Pole obrazowe ma kształt stojącego prostokąta o wymiarach 127 x 91 cm. Obraz nie jest sygnowany, jednak przypisano go warsztatowi Francisco de Zurbarana na podstawie analizy cech stylistycznych i technologicznych. W 1987 r. dzieło nabyła na aukcji w Sztokholmie Wiktoria Osęka, a w roku 1995 przekazała je jako dar dla Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Francisco de Zurbaran (1598 – 1664) tworzył w epoce baroku. Główna część jego twórczości koncentrowała się na tematyce religijnej, wpisując się w nurt kontrreformacji. Jego talent został doceniony przez Filipa IV, króla Hiszpanii i Portugalii, który mianował Zurbarana swoim malarzem nadwornym. Artysta ten jest uznawany za przedstawiciela caravaggionizmu, który charakteryzował się kontrastowym światłocieniem, śmiałymi skrótami perspektywicznymi oraz dominacją brązów i czerni.
Temat obrazu zaczerpnięty jest z Biblii i nawiązuje do postaci św. Jana Ewangelisty. W czasach prześladowań chrześcijan za panowania cesarza rzymskiego Domicjana (81 – 96 n.e.) został on zesłany na grecką wyspę Patmos na Morzu Egejskim, gdzie dane mu było objawienie. Tam właśnie miała powstać Księga Objawienia, czyli słynna Apokalipsa św. Jana.
Przejdźmy zatem do samego przedstawienia. Jest noc. Święty Jan Ewangelista siedzi na zydlu i pisze. Głowę podniósł ku górze, jakby szukał tam natchnienia. W dali, w prawym górnym rogu obrazu widoczny jest zarys obłoków. Święty ubrany jest w szarobrązową tunikę przypominającą habit. Przepasany jest czerwoną materią, która spływa mu do kostek. Widać jedynie rąbek tuniki i bosą stopę. Ręką podtrzymuje opartą o blat stołu opasłą księgę, w której coś pisze gęsim piórem. Scena rozgrywa się w ciemnościach, jakby Święty spowity był w czerń. Jasnym elementem przedstawienia jest tylko jego postać, reszta ginie w mroku. Jest on centralnym punktem kompozycji. Sceneria prawie nie istnieje. Widoczne są jedynie zarys stołu i zydla. Światło, być może księżyca, pada ukośnie z prawej strony św. Jana, kładąc cienie na jego twarz.
Młodzieniec ma półdługie czarne włosy, które zlewają się z ciemnym tłem obrazu. Nad jego głową artysta nakreślił jak gdyby ślad aureoli. We wszechogarniającym mroku widać jedynie profil świętego, jasny fragment jego szyi, prawe ramię, dłonie wychylone z szerokich rękawów tuniki, księgę, czerwoną materię oraz bosą stopę. Postać Ewangelisty wypełnia niemal całe płótno.
Dynamiczny charakter przedstawienia wynika z jego kompozycji. Blade światło dzieli płótno na dwa trójkąty, z których większy to nieco jaśniejsza sylwetka Jana Ewangelisty, a mniejszy to fragment ciemnego nieba z obłokami. Kontrastowe zestawienie światła i cienia nadaje obrazowi ekspresyjny charakter, który dodatkowo podkreśla poza Świętego i dynamicznie kładące się geometryczne załamania jego szaty, które budują trójwymiarową bryłę silnie kontrastującą z gładką czernią tła.
