PIECZĘĆ KRÓLA WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY
Pieczęć Władysława Jagiełły, okrągła, o średnicy aż 122 mm - największa z wszystkich wówczas używanych, co było niezwykle istotne, gdyż wedle ludzi średniowiecza jednym z czynników świadczących o jej powadze była wielkość. Dookoła pieczęci biegła legenda wykonana minuskułą gotycką, wymieniająca ziemie będące we władaniu monarchy.
Ta reprezentuje typ pieczęci majestatowej - ukazuje monarchę zasiadającego na tronie, w otoczeniu herbów ziemskich. Należy zaznaczyć, że obiekt posiada najbardziej rozbudowany program ikonograficzny spośród zabytków sfragistycznych z terenów ówczesnej Polski i Litwy.
W centrum, na okazałym gotyckim tronie z rozbudowanym baldachimem zasiada król. Należy podkreślić, że wyposażono go w szereg atrybutów władzy - koronę, berło, jabłko zwieńczone krzyżem i strój (płaszcz). Jagiełło na głowie ma koronę, w prawej ręce dzierży berło, w lewej, uniesionej dłoni – owo jabłko zwieńczone krzyżem. O wyjątkowej dbałości autora pieczęci świadczy to, że można rozróżnić szaty władcy. Na ramiona ma narzucony płaszcz, pod którym znajduje się rycerski kaftan wraz z nogawicami; biodra otoczone zostały pasem rycerskim, na stopach ma buty o wydłużonych noskach (zgodne z ówczesną dworską modą). Nogi króla spoczywają na podnóżku tronu - w ten sposób sfera sacrum, do jakiej bezsprzecznie należała osoba monarchy, nie stykała się z profanum - podłożem. Zaplecek tronu przyozdobiono motywem heraldycznym - Orłem. Z obu stron władcy znajdują sie postacie podtrzymujące zaplecek tronu; ich strój pozwala przypuszczać, że stanowią reprezentację giermków lub rycerzy. Baldachim tronu udekorowano gotyckimi wimpergami i pinaklami. Dookoła Jagiełły umieszczono siedem tarcz herbowych trzymanych przez sześciu aniołków (tarcza znajdująca się u stóp tronu nie jest podtrzymywana przez aniołka, gdyż jego ukazanie zaburzyłoby układ i symetrię pieczęci). Herby na tarczach należy odczytywać naprzemianlegle - pierwszą parę stanowią: Orzeł-Pogoń; następnie: herb ziemi kaliskiej-ziemi sandomierskiej i Kujawy-ziemia dobrzyńska; u stóp tronu herb Rusi. Treści ideologiczne zostały wzmocnione przez fakt, że władca zasiada w otoczeniu herbów ziemskich reprezentujących części składowe królestwa. Fakt ten został odnotowany przez współcześnie żyjących, a najwymowniej świadczy o tym wyjątkowy zabytek, jakim był alegoryczny opis pieczęci - określony przez Rafała Jaworskiego mianem Figura sigilli regis (kształt pieczęci królewskiej).
Układ herbów:
01 Herb Litwy - Pogoń - rycerz na koniu, galopujący w lewą stronę, w prawej ręce trzyma wzniesiony miecz, w lewej tarczę.
02 Herb ziemi sandomierskiej - pole gotyckiej tarczy zostało podzielone w słup [czyli na dwie części]: w prawej znajdują się gwiazdy, w lewej - 4 pasy. Godło to stanowiło nawiązanie do heraldyki zachodnioeuropejskiej, zapewne andegaweńskiej.
03 Herb ziemi dobrzyńskiej - postać brodatego mężczyzny w koronie, z której wyrastają rogi; druga korona, ułożona do góry nogami, umieszczona jest w miejscu kołnierza. Herb ten najprawdopodobniej stanowi nawiązanie do osoby króla Kazimierza Wielkiego. Doń miało się zwrócić rycerstwo z tej ziemi w podziękowaniu za ponowne zjednoczenie z Królestwem Polskim i prosić władcę o zgodę na to, aby w herbie ziemi znalazła się jego postać.
04 Herb Rusi – wspięty, ukoronowany lew. Godło to wywodzi się od przedstawienia na pieczęci książąt halicko-włodzimierskich oraz ostatniego rządzącego na Rusi, Jerzego Trojdenowica. Kazimierz Wielki po zajęciu Rusi, stosując się do zwyczajów panujących w heraldyce zachodnioeuropejskiej, przyjął wraz z tytułem do ziemi także i jego herb, udostojniając to godło poprzez dodanie do niego korony.
05 Herb Kujaw – półlew wspięty i półorzeł, złączone pod wspólną koroną. Wyobrażenie takie pojawiło się na pieczęciach książąt kujawskich. Celem wyróżnienia oraz udostojnienia swej linii rodowej stworzyli swoistą hybrydę - połączenie piastowskiego orła z najdostojniejszym zwierzęciem, lwem.
06 Herb ziemi kaliskiej - głowa tura w koronie na głowie, z kolcem w nozdrzach.
07 Herb Królestwa Polskiego, Orzeł Biały - herb osobisty i dynastyczny Piastów, także stołecznej ziemi krakowskiej
Treść i znaczenie pieczęci króla Władysława Jagiełły omawia wspomniany wyżej zabytek określany mianem Figura sigilli regis. Ten alegoryczny opis pieczęci majestatowej Jagiełły znajduje się w tzw. kopiariuszu włocławskim przechowywanym w zbiorach Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Autorstwo traktatu badacze przypisują osobie pisarza Jerzego, który w latach 1402-1412 przebywał na dworze królewskim pełniąc funkcję notariusza.
Co do herbu Pogoń – jego opis stanowi punkt wyjścia, jak stwierdza Rafał Jaworski, do rozważań na temat obowiązków władcy wobec poddanych. Idealny monarcha powinien być pozbawiony cech niegodnych, szczególnie wystrzegać się nadmiernego umiłowania polowań, gdyż odwraca to jego uwagę od spraw najważniejszych - troski o los państwa i poddanych [stanowiło to czytelną aluzję do samego Władysława Jagiełły, który lubował się w tej rozrywce].
Co do herbu ziemi sandomierskiej - gwiazdy znajdujące się w nim zostały odczytane jako wezwanie do doskonalenia się, poszerzania swych cnót charakteru, co stanowiło początek wyliczenia katalogu cnót jakimi powinien być obdarzony idealny władca.
Co do herbu ziemi dobrzyńskiej - postać brodatego mężczyzny stanowiła nawiązanie do historii biblijnego króla Nabuchodonozora z Księgi Daniela, a zwłaszcza kary, jaka go spotkała. Wedle autora alegorycznego opisu pieczęci umieszczenie w niej wizerunku biblijnego króla stanowiło czytelną przestrogę dla władcy, aby nie popadał w pychę.
Co do herbu Rusi - wspięty lew został odczytany jako nawiązanie do Zmartwychwstałego Chrystusa. Lew, jako najszlachetniejsze i najdostojniejsze zwierzę w średniowiecznych bestiariuszach, był odczytywany jako zwierzę chrystologiczne. Skoro oddechem i rykiem pobudzał do życia swe martwe potomstwo, to władca ma wzywać poddanych do poprawy, do doskonalenia się oraz do obrony kraju. Ponadto monarcha powinien mieć przy sobie dwóch doradców, mężów wyjątkowo prawych, którzy nie baliby się wytykać mu błędy.
Co do herbu Kujaw - hybryda orła i lwa stała się dla autora opisu pieczęci uosobieniem cech, jakie powinien posiadać król - skoro bowiem lew należy do sfery ziemskiej, orzeł do przestworzy, to osoba rządząca powinna łączyć w sobie zarówno surowość i pobożność, ma być niewzruszona i surowa, a jednocześnie czuła i łaskawa jak podsumowuje Rafał Jaworski.
Co do herbu ziemi kaliskiej - tur, zwierzę unikające kontaktu z człowiekiem i zamieszkujące odległe knieje ma sugerować władcy, aby unikał zbytniego spoufalania się z poddanymi.
Co do herbu Królestwa - katalog cnót rządzącego w tym przypadku został zbudowany na przeświadczeniu, że orzeł szczególną opieką otacza swe pisklęta, a zwłaszcza te, które wpatrują się w promienie słońca. Monarcha, wzorując się na orle, powinien szczególnie nagradzać i opiekować się poddanymi, którzy - jak cytuje Rafał Jaworski - podnoszą oczy ducha ku światłu prawdy, ćwiczą się w sprawiedliwości, bez wahań wypełniają swe obowiązki, jaśnieją wiarą, dzielnością oraz wdziękiem obyczajów, a także wśród innych wyróżniają się urokiem właściwych rad. Ponadto, tak jak orzeł, który w poszukiwaniu pożywienia zniża lot ku ziemi, tak król powinien odwiedzać swój lud w poszukiwaniu najwłaściwszych kandydatów do sprawowania urzędów bądź pełnienia funkcji doradców.
Zdjęcie odlewu pieczęci ze zbiorów Zakładu Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
